Cerattepe Bilirkişi Raporu Hakkında Tespit ve Değerlendirme
VAKFIMIZ DANIŞMA KURULU ÜYESİ PROF. DR. İLHAN AVCI’NIN CERATTEPE DAVASI BİLİRKİŞİ RAPORU İLE İLGİLİ TESPİT VE DEĞERLENDİRMELERİ
CERATTEPE BAKIR MADENİ İŞLETME PROJESİ MAYIS 2015 TARİHLİ ÇED RAPORU VE BU RAPORUN İPTALİ İÇİN AÇILAN DAVAYA AİT 01.0602016 TARİHLİ BİLİRKİŞİ RAPORU İLE İLGİLİ TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER
PROF. DR. İLHAN AVCI
Proje ile ilgili olarak Bakanlık tarafından verilmiş olan ilk “ÇED Olumlu Kararı”nın iptal edilmesinden sonra, ruhsat sahibi şirket (ÖZALTIN) tarafından başlatılan yeni “Revize ÇED Süreci”ne ve bu süreç sonunda Bakanlık tarafından verilmiş olan 09.06.2015 tarihli “ ÇED Olumlu Kararı”na esas olan projede;
- Yüzeysel Hazırlık Kazıları ve Kapalı/Galerili Maden/Cevher Çıkarılması
- Açık Sahada Kurulacak Kırma ve Eleme Tesislerinde İşlenmesi,
- Cevherin Öğütülmesi,
- Öğütülmüş Cevherin Teleferik Yükleme İstasyonuna Taşınması,
- Teleferik İle Artvin-Zelosman Mevkiine Aktarılması,
- Kamyonlarla Zelosman-Borçka-Murgul Devlet Karayoluyla Murgul’daki ETİ Bakır A.Ş.’ye Ait Mevcut “Flotasyon Tesisleri”ne Taşınması,
- Flotasyon Tesislerinden/Havuzlarından Çıkan ve “Askıda KatıMadde” İhtiva Eden “Atık Su”yun (Mevcut veya Yeni İnşa Edilecek Olan) “Atık Barajı”na Aktarılarak Depolanması
olmak üzere 7 ayrı proje ve faaliyet bileşeni bulunmaktadır.
– Bu 7 ayrı proje ve faaliyet bileşeni, Sözkonusu Dava/ÇED Raporuna konu olan “Maden İşletme Projesi”nin ayrılmaz parçaları olup, ilgili ÇED Raporunda bu faaliyet ve ünitelerin ayrı ayrı ve kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi zorunludur.Bunun için de “ÇED/Proje Başvuru Dosyası ve Halkın Katılımı Toplantısından Sonra Yapılan İlk İDK Toplantısı”ndan sonra Bakanlık tarafından hazırlanarak ÇED Müellifine verilmiş olan “ÇED Raporu Formatı”nda bu konu ve faaliyetler çok açık ve ayrıntılı bir şekilde yer almış olması gerekirdi. Bu proje ve faaliyet bileşenlerinden ilk 6’sı için, iptal edilen bir önceki ÇED Raporu formatındaki bölüm/başlıklar büyük öcüde aynen yeralmış; projenin hem teknik hem de çevresel uygulanabilirlik/yapılabilirlik yönünden çok önemli bir bileşeni olan 7. Bileşen ile ilgili olan konu ve değerlendirmeler ise, sadece “2.1.4.2. Flotasyon ve Zenginleştirme Tesisi” alt bölüm başlığı altında yeralmıştır. Bu başlık altına yapılan değerlendirme de, 25.01.2010 tarihli “ÇED Olumlu Kararı”na esas olan ve günümüzde tamamen dolmuş bulunan ETİ Bakır A.Ş.’nin “Murgul İşletmesi Atık Barajı” ile 22.05.2013 tarihinde ÇED Olumlu Kararı verilmiş olan ve mevcut atık barajının zorlamalı yükseltilmesiyle oluşturulan ve yine günümüzde dolma düzeyine gelmiş olduğu bilinen“Murgul Atık Barajı” nın tek bir cümle ile referans gösterilerek geçiştirilmiştir.
– ETİ Bakır A.Ş’nin işletmesinde olan Murgul’daki mevcut Flotasyon Tesisleri/Havuzları ile Atık Barajının kapasiteleri, bu Şirketin Murgul İlçe sınırları içindeki mevcut ruhsatlı bakır madeni işletme alanlarından çıkardığı cevherin ihtiyaçlarını zor karşılamaktadır. Nitekim, 2013 yılında ÇED Olumlu kararı alınarak , bu işletme sahasına yakın bir konumda inşa edilmiş olan 3. Ve son “Atık Barajı” da dolmak üzeredir. İlk ikisi dolmuş, 3. sü de dolmak üzere olan bu atık barajlarının hemen menba tarafında da işletmenin proses/kullanım suyu temin barajı yeraldığı için, artık bu vadi içinde yeni bir atık barajının yapılması da mümkün olamayacaktır.
– Dava konusu ÇED Raporunda yukarıdaki ilk 6 Proje ve Faailiyet bileşenleri ile ilgili “Teknik ve Çevresel Etki/ Yapılabilirlik Analiz ve Değerlendirmeleri” yapılmış iken, Murgul’daki mevcut atık barajının, “konum ve kapasite itibariyla Cerattepe’den getirilecek yıllık 800.000 ton’luk cevher miktarı için de yeterli ve uygun kapasitede olduğu” varsayılmış; ancak böyle bir alıcı ortam ve kapasite fiilen mevcut bulunmamaktadır. Dolayısıyla, 14 yıllık ilk aşamada Cerattepe’den üretilerek ETİ Bakır A.Ş.’nin bu tesis alanına getirileceği bildirilen büyük boyutlardaki bu cevher için gerekli yeni “Flotasyon” ve özellikle “Atık Barajı Proje Bileşenleri” için de bu ÇED Raporunda ayrıntılı planlama, projelendirme ve Çevresel Etki Değerlendirmelerinin yapılmış olması gerekirken, ÇED Raporunda ve Bilirkişi Raporunda bu çok önemli eksiklikler için hiçbir bilgi ve değerlendirme yer almamıştır. (Bunun böyle olduğu, dava konusu Mayıs 2015 tarihli ÇED Raporunun kapağındaki “……..Ruhsat Numaralı CERATTEPE BAKIR MADENİ, KIRMA-Eleme TESİSİ ve TELEFERİK HATTI PROJESİ” şeklindeki başlıktan da açıkça anlaşılmaktadır.)
– Aynı faaliyet için 18.07.2013 tarihinde verilmiş ve Rize İdare Mahkemesi tarafından 2014 yılında iptal edilmiş olan “ÇED Olumlu Kararı” ile ilgili “Bilirkişi Raporu” ile “ÇED Raporunun İptaline İlişkin Eksiklikleri” dikkate alan ÇED Müellifi (veya Şirket), bu konularda KTÜ, Ordu Üniversitesi ve Düzce Üniversitesi’ndeki öğretim üyelerinden toplam 10 adet “Teknik Değerlendirme Raporu” almış ve bu raporlardaki bilgi ve değerlendirmeler de ÇED Müellifi tarafından doğrudan ve özensiz bir şekilde kopyalanarak ÇED Raporu içine yerleştirilmiştir.
– Farklı Üniversitelerde ve farklı Bölüm ve Anabilim Dallarında hazırlanmış olan bu raporların tamamı, tesadüfen (veya ortak bir merkez veya kişi tarafından organize edilerek) 16 Mart 2015 olarak aynı tarihte üretilmiş görünmektedir. Bu raporların sekizi KTÜ, birisi Düzce ve birisi de Ordu üniversitesindeki öğretim üyelerine ait olup bunların tamamı “Olumlu Kararı” verilmiş olan “Nihai ÇED Raporu’nun ekleri olarak verilmiştir. (Bilgi için bu raporların listesi bu yazının ekinde tekrar verilmiştir.)
– Söz konusu bu teknik raporların hiçbirisinde ilgili kurum (Fakülte) onayı bulunmamaktadır. Ayrıca, “bu raporların hazırlanmasını talep eden kişi veya kuruluşun kimliği, ilgili kurumlara (Rektörlük veya Dekanlık) başvuru yazısının tarihi ve içeriği, kurumlar içinde bu raporları hazırlayan öğretim üyelerin görevlendirilmesine ve Üniversite Döner Sermaye Yönetmeliği koşulları çerçevesinde belirlenmiş olması gereken ücretlere ilişkin Üniversite veya Fakülte Yönetim Kurulu Kararları” konularında da hiçbir bilgi ve açıklama bulunmamaktadır.(Eğer Dernek tarafından da uygun bulunursa, bu konuların sorgulanması için bir örneğini ekte verdiğim “bilgi edinme talep yazısı” düzenlenerek, raporun ait olduğu her bir kuruma ayrı ayrı gönderilebilir.)
Cerattepe Maden İşletmesi ile ilgili olarak;
- Kafkas Üniversitesi Orman Fakültesi Dekanlığı tarafından Fakülte öğretim üyeleri arasından bir inceleme ekibi görevlendirmiş ve bu ekip tarafından hazırlanan 2006 tarihli rapor, Fakülte akademik Kurulu tarafından görüşülerek “ Fakülte Görüşü” olarak yayınlanmıştır.
- TMMOB Orman Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Kararıyla görevlendirilen ve büyük bölümü Artvin Orman Fakültesi öğretim üyelerinden oluşan bir heyet, kapsamlı bir çalışma yaparak bu maden işletmesinin “ Cerattepe ve Genya Dağı Doğal Kaynakları Üzerine Etkileri” başlıklı ve12.12.2014 tarihli bir rapor hazırlamıştır.
- Türkiye Ormancılar Derneği tarafından da bir çalışma yapılmış ve kısa bir değerlendirme raporu hazırlanmış.
- Yeşil Artvin Derneği’nin talebi üzerine, İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Müh. Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Halil Murat ÖZLER tarafından 27.04.2016 tarih ve “Cerattepe Bakır Madeni ÇED Raporuna Yönelik Teknik Eleştiri Raporu” başlıklı bir rapor hazırlanmış ve özellikle Sahanın Jeolojik ve Hidrojeolojik özellikleri değerlendirilerek, ÇED Raporu ekinde verilmiş olan ve sonuçları ÇED Raporuna konulmuş bulunan “Teknik Değerlendirme Raporları” eleştirilmiştir.
- Yine Derneğin talebi üzerine, İ.Ü. Orman Fak. Emekli Öğ. Üyesi Prof. Dr. Doğan KANTARCI tarafından 30.04.2016 tarihli ve “Artvin Cerattepe ve Çevresindeki Dağlık Arazide Bakır ve Altın İşletmesi Girişiminin Ekolojik Açıdan Değerlendirilmesi” başlıklı bir özet rapor hazırlanmıştır.
Yukarıda sıralanan raporlardan son üçü, 01.06.2016 tarihli son Bilirkişi Raporuna esas olan “Keşif Tarihi (14.03.2016)”nden sonra hazırlanmış olduklarından, bu raporların dava dosyasına girmediği anlaşılmaktadır. Diğer Orman Müh. Odası ve Orman Fakültesi’ne ait raporların da dava dosyasına girip girmediği bilinmemektedir.(Bilirkişi Raporunda bu raporlara yönelik her hangi bir değerlendirme ve atıf bulunmamaktadır.)
Mahkeme Bilirkişi Ataması ve Bilirkişilerin Kurumsal Kimlikleri ile ilgili olarak;
Mahkeme tarafından görevlendirilen Bilirkişi Heyetinden 3’ü Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Mühendislik Fakültesi (İnşaat Müh. Bölümü ve Harita Müh. Bölümü) ve Orman Fakültesi, 2’si Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Mühendislik Fakültesi(Endüstri Müh. Bölümü ) ve 2’si Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü(Çevre Müh. Bölümü) öğretim üyeleridir. Yukarıda da belirtildiği gibi, dava konusu ÇED Raporu ve Bilirkişi Heyetinin değerlendirmelerine esas teşkil eden 10 Teknik Değerlendirme Raporundan 8’inin müellifleri de KTÜ Mühendislik Fakültesi, Fen bilimleri Enstitüsü ve Orman Fakültesi öğretim üyeleridir.
Şavşat Meydancık Papart Ormanlık sahası içinde yapımı planlanan Cüneyt Regülatörü ve HES Projesine ait ÇED Raporu İptal Davası ile bu kapsamda bölgenin Doğal Sit alanı ilanının İptal Davası sürecinde, bir örneğini ekte vermiş olduğum “Danıştay (İlke)Kararı” dikkate alındığında , Cerattepe ÇED İptal Davasındaki bu Bilirkişi oluşumunun hatalı/yanlış olduğu çok açık olarak görülmektedir. Bu bağlamda, görevlendirilmiş olan bu Bilirkişi Heyetinin “Tarafsız Olması” beklenemez. Nitekim, ağırlıklı olarak KTÜ’deki öğretim üyeleri tarafından çok hızlı, aynı gün/tarihli ve biribirinin benzeri olarak hazırlanan ve ÇED Raporuna dercedilen “Teknik Değerlendirme Raporları”nın doğrudan kopyalanarak hazırlanmış olan “01.06.2016 tarihli Bilirkişi Raporu”na konulması ve bu raporun da bir “durum tesbiti”nden öteye geçememesi bunu açık olarak göstermektedir.
“Bilirkişi Raporu”nun İçeriği ile ilgili olarak;
Raporun hemen hemen tamamı, ÇED Raporunun eki olarak verilmiş olan ve ayrıntıları yukarıdaki paragraflarda verilen ilgili “Teknik Değerlendirme Raporları” ve ÇED Müellifi tarafından bu raporlardan kopyalanarak ÇED Raporuna yapıştırılmış bulunan beyan/kabul/değerlendirme ve varsayımların bu rapora aktarılması ve bunların teyid edilmesinden ibarettir. Bu durum, Bilirkişi Heyetinin hem taraflılığınnı hem de mesleki ve bilimsel yetersizliğinin açık bir göstergesidir.
Bilirkişi Raporunda, çok sınırlı da olsa bazı doğru tesbit ve değerlendirmeler de mevcuttur. Bunlar sırasıyla;
Raporun 10. 11. ve 54. sayfalarında yer alan “Maden İşletme Yönetimi Raporundaki Toz Emisyon ve Modellemesi”ndeki eksiklikler ve bunun sonucu olarak Kafkasör Turizm Merkezi üzerinde ortaya çıkacak olumsuz “Toz Emisyonu Etkisi” konusu,
Raporun 14. Sayfasındaki “ Madenin hazırlık çalışmaları sırasında yapılacak sıyırma kazılarından çıkacak pasa miktarının ve bunun depolanması için gösterilen depolama alanının hesabında, kabarma faktörünün dikkate alınmadığı” ve “Güney galeriden çıkacak pasanın nerede depolanacağının ÇED Raporunda belirtilmediği” yönündeki tesbit ve değerlendirme,
Raporun 15. sayfasında yer alan “tüvenan cevherin maden sahasından Zelosman mevkiine aktarılmasında kullanılmak üzere planlanmış ve ÇED Olumlu belgesi alınmış olan Teleferik Hattının yıllık 292.000 ton/yıl’lık taşıma kapasitesinin, projede öngörülen 500.000 tın/yıl’lık cevher üretim kapasitesinin taşınmasında teknik olarak yetersiz kaldığı” yönündeki önemli sayılabilecek değerlendirme,
Raporun 28. Sayfasındaki “ETİ Bakır A.Ş’nin işletmesindeki mevcut flotasyon tesisleri ve atık barajından Murgul Çayına deşarj edilen sedimentin (katı maddelerin) Murgul Çayı ve bunun boşaldığı Borçka Barajı su kalitesi ( “askıdaki katı madde miktarı (AKM)”) üzerindeki mevcut baskısı ile Cerattepe’den gelecek büyük miktarlardaki ilave katı madde yükünün su kalitesi ve Borçka barajının ekonomik ömrü üzerinde yaratacağı ürkütücü etkisi” ile ilgili değerlendirmeler” önemli ve çok acı gerçeklerdir. Hal böyle iken, raporda bu riskin minimize edilmesi veya yönetilmesi, ilgili kamu kurumlarının denetimine ve insafına bırakılmıştır.
Bilirkişi Raporuna Karşı Yapılacak İtiraz(lar) İle İlgili Olarak;
Yukarıdaki bölüm/paragraflarda verilmeye çalışılan tesbit ve değerlendirmeler de dikkate alınarak, “Görevlendirilen ve Raporu düzenleyen Bilirkişi Heyeti’nin, hem açıkça taraflı davrandığı, hem de dava konusunda bilimsel olarak yetersiz oldukları” ifade edilerek, dava konusu Maden İşletmesi ile ilgili uzmanlık alanları ve öğretim üyelerinin bulunduğu ve Türkiye’nin saygın ve köklü Üniversitelerinden olan İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, 9 eylül Üniversitesi gibi Üniversitelerden istenecek “uzman öğretim üyeleri listesi” içinden “yeni bir Bilirkişi Heyetinin ataması” talep edilebilir,
Raporda açık ve yeterli değerlendirmelerin yapılmadığı ve taraflı yorum ve görüşlerin ortaya konulduğu konular ile, dava konusu ÇED Raporunda ve buna esas olan projede en önemli ve tartışmasız bir eksiklik olan Murgul’daki mevcut (adres gösterilmiş olan) “Flotasyon ve Atık Barajı” tesislerinin tamamen yetersiz ve pratik olarak “mevcut olmadıkları” gerçeği vurgulanarak, Bilirkişi Heyetinin bu konuyu yeniden değerlendirmek üzere adı geçen tesisler üzerinde doğrudan inceleme yapmasını ve bütün bu konularda bir “Ek Rapor” düzenlemeleri” istenebilir.
20.06.2016
İlhan AVCI
